Choć obecnie obowiązujący druk skierowania na badanie profilaktyczne został wprowadzony w 2015 roku, nadal przysparza sporo problemów pracodawcom. Niezastąpioną rolę w uzupełnieniu formularza skierowania odgrywają oczywiście pracownicy komórek bhp, którzy najlepiej znają charakterystykę stanowisk występujących w danym zakładzie pracy.

Niniejszy artykuł powstał po to, aby wskazać te elementy w wypełnianiu druku skierowania, które są najbardziej istotne z punktu widzenia lekarza wykonującego badanie profilaktyczne pracownika.

Dane podmiotu wypełniającego druk i rodzaju badania

W lewym górnym rogu pracodawca powinien zamieścić swoje dane (najlepiej w formie pieczątki). Na orzeczeniu wydanym przez lekarza medycyny pracy będzie widniała nazwa i adres pracodawcy, jaki widnieje na skierowaniu. Jest to szczególnie istotne w przypadku złożonej struktury organizacyjnej np. grupy spółek. Pamiętajmy, że wszystkie dokumenty pracownicze danej osoby powinny być spójne.

W prawym górnym rogu druku widnieje miejscowość i data wystawienia skierowania. Lekarz na orzeczeniu wskazuje datę wystawienia skierowania, stąd uzupełnienie tego pola jest niezbędne. Przepisy nie określają terminu ważności skierowania na badanie profilaktyczne, jednakże pamiętajmy, że pracodawca może nie dopuścić do pracy pracownika, który uchyla się od wykonania badania profilaktycznego (dotyczy to zarówno pracowników rozpoczynających pracę, jak i już zatrudnionych). Zwykle przyjmuje się, że skierowanie jest ważne nie dłużej niż 30 dni. Takie założenie pozwala uniknąć ew. nieporozumień pomiędzy pracodawcą a lekarzem, w sytuacji, kiedy pracodawca zmieni zdanie co do pracownika i nie chce go już zatrudniać.

Niezwykle istotne jest określenie, na jakie badanie jest kierowany pracownik. Na formularzu do wyboru mamy jedną z trzech możliwości:
– badanie wstępne– wykonywane przed dopuszczeniem pracownika do pracy,

– badanie okresowe – wykonywane po upływie terminu ważności poprzedniego badania medycyny pracy,

– badanie kontrolne – wykonywane jeśli pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim pow. 30 dni.

Rodzaj badania wybieramy wykreślając niepotrzebne opcje.

Dane pracownika

Niestety, pracodawcom zdarza się wręczanie pracownikom opieczętowanych i podpisanych lecz niewypełnionych skierowań. Pamiętajmy, że przekazywanie komukolwiek dokumentów podpisanych in blanco może prowadzić do wielu nadużyć i nieporozumień. Dane pracownika powinny być zgodne ze stanem faktycznym i tym, co widnieje w dokumentacji pracowniczej.

Zgodnie z opisem na obowiązującym druku, podajemy imię i nazwisko pracownika. W drugiej linijce podajemy numer PESEL (upewnijmy się, że składa się on z 11 cyfr). W przypadku obcokrajowców, bądź innych osób nie posiadających numeru PESEL, pracodawca powinien wpisać numer i rodzaj dokumentu tożsamości (najczęściej numer paszportu) oraz datę urodzenia. Kolejna linijka skierowania powinna zawierać adres zamieszkania pracownika. W przypadku obcokrajowców należy wpisać adres, pod którym mieszkają w Polsce.

Określenie stanowiska pracy

Kolejna część formularza dotyczy stanowiska pracy. Zaczynamy od określenia, czy pracownik jest już zatrudniony na danym stanowisku (dotyczy badania okresowego lub kontrolnego), czy podejmuje pracę (dotyczy badania wstępnego). Następnie wpisujemy nazwę stanowiska pracy. Jeśli pracownik jest zatrudniony na dwóch bądź więcej stanowiskach, wymieniamy je wszystkie na jednym skierowaniu (np. sekretarka, sprzedawca).

W punkcie “określenie stanowiska/stanowisk pracy” szczegółowo opisujemy zakres obowiązków wykonywanych przez pracownika na każdym z zajmowanych stanowisk, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju czynności i czasu ich wykonywania (np. praca z komputerem pow. 4 godzin dziennie).

Opis warunków pracy

Ta część skierowania przysparza pracodawcom najwięcej problemów. Zgodnie ze objaśnieniami do druku skierowania, powinna ona zostać wypełniona w oparciu o następujące przepisy:

Wymienione w skierowaniu grupy czynników szkodliwych są tożsame z tymi opisanymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst ujednolicony ogłoszony 4 listopada 2016). To właśnie informacjami z tabeli zawierającej wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników kierują się lekarze medycyny pracy wykonując badania pracowników i decydując o zakresie specjalistycznych badań dodatkowych. Dlatego kluczowe jest przekazanie lekarzowi jak najbardziej skrupulatnych informacji dotyczących stanowiska pracy, na jakim zatrudniany jest dany pracownik. Celem niniejszego artykułu nie jest przepisanie ww. rozporządzenia, do którego każdy może zajrzeć. Mając na co dzień do czynienia z medycyną pracy ?od kuchni? chciałabym zaznaczyć, co z punktu widzenia służby medycyny pracy jest najbardziej istotne i jakie czynniki szkodliwe występują najczęściej na stanowiskach pracy. Pracodawcy niekiedy nie zdają sobie sprawy z ich wagi oraz wpływu na zakres badania profilaktycznego pracownika.

I Czynniki fizyczne

Hałas – jeśli na danym stanowisku pracy występuje hałas, pracodawca na skierowaniu powinien podać aktualne wyniki badań i pomiaru hałasu. Na tej podstawie lekarz zadecyduje, czy skieruje pracownika na badanie otolaryngologiczne.

Drgania wibracyjne – długotrwałe narażenie na drgania może doprowadzić do choroby wibracyjnej. Stąd informacja o występowaniu drgań, z zaznaczeniem części ciała na jaką oddziaływają, jest istotna dla lekarza medycyny pracy i stanowi podstawę do wykonania dodatkowych badań (np. próby oziębieniowej).

Promieniowanie jonizujące, elektromagnetyczne, optyczne (nadfioletowe, podczerwone, widzialne, laserowe) – jego występowanie sugeruje m.in. wykonanie badania okulistycznego.

Obsługa monitora ekranowego – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, za pracownika obsługującego monitor ekranowy uznaje się osobę pracującą z monitorem co najmniej przez połowę dobowego czasu pracy. Zapis informujący o pracy z monitorem ekranowym pow. 4 godzin dziennie jest dla lekarza sygnałem o konieczności wykonania badania okulistycznego. Przypomnijmy również, że osobom, na których orzeczeniu lekarskim widnieje informacja o konieczności stosowania szkieł korekcyjnych przy pracy z monitorem ekranowym, przysługuje prawo do refundacji tych szkieł przez pracodawcę. Ponadto, długotrwała praca w pozycji siedzącej stanowi dla lekarza sygnał o możliwych dolegliwościach narządu ruchu czy kręgosłupa. Unikajmy zatem lakonicznych zapisów na skierowaniu w stylu ?praca z komputerem?, dla lekarza najistotniejsza jest informacja jak długo w ciągu dnia dana osoba pracuje na stanowisku komputerowym.

mikroklimat zimny / gorący – na skierowaniu pracodawca powinien zawrzeć wyniki pomiaru mikroklimatu. Lekarz może zlecić badania dodatkowe oceniające układ krążenia pacjenta.

II Pyły przemysłowe

Pyły mają wpływ głównie na układ oddechowy. W skierowaniu na badanie profilaktyczne, pracodawca powinien wyszczególnić rodzaj pyłu występującego na danym stanowisku pracy. Na podstawie tej informacji lekarz zadecyduje np. o wykonaniu badania rtg klatki piersiowej, czy spirometrii.

III Czynniki toksyczne (chemiczne)

Pamiętajmy, że czynniki chemiczne występują nie tylko w przedsiębiorstwach branży chemicznej, ale także wielu innych, np.: budownictwie, przemyśle spożywczym, rolnictwie (np. pestycydy), firmach sprzątających, warsztatach i lakierniach samochodowych, laboratoriach, szpitalach, czy zakładach drukarskich. Dlatego też czynniki chemiczne stanowią najliczniejszą grupę czynników szkodliwych opisanych we wskazówkach metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Wypełniając skierowanie na badanie profilaktyczne, pracodawca powinien wymienić substancje chemiczne, z jakimi pracownik ma do czynienia na danym stanowisku pracy. Zależnie od rodzaju czynnika chemicznego oraz stopnia narażenia, lekarz może zlecić dodatkowe badania celujące.

IV Czynniki biologiczne

Ta grupa czynników szkodliwych występuje najczęściej w lecznictwie, leśnictwie, rolnictwie, biotechnologii, gospodarce odpadami i ściekami, czy przy produkcji żywności. Zaliczamy tutaj możliwość kontaktu z wirusami, grzybami i innymi czynnikami biologicznymi (np. prątkami gruźlicy), które mogą powodować choroby na tle alergicznym, zakaźnym a nawet rakotwórczym. Zależnie od rodzaju czynnika, lekarz może zlecić badanie dodatkowe takie jak próby wątrobowe, spirometria, rtg płuc itp.

V Inne czynniki

Na pierwszym miejscu wymienia się tutaj niekorzystne czynniki psychospołeczne. Dotyczą one szczególnie stanowisk kierowniczych. Osoby pracujące w stresujących warunkach, wymagających podejmowania szybkich i często trudnych decyzji, mogą zostać skierowane przez lekarza np. na badanie EKG, czy poziomu cholesterolu we krwi.

Przy pracach wymagających pełnej sprawności psychoruchowej zalecane jest m.in. wykonanie testów sprawności psychoruchowej (zwanych “psychotestami”, przeprowadzanymi w pracowni psychologicznej). Lista ww. stanowisk zawarta jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Na wykazie w rozporządzeniu wymienieni są m.in. operatorzy żurawi czy kierowcy autobusów. Dlaczego zatem lekarze medycyny pracy kierują na badania psychologiczne również osoby, które w swoich obowiązkach służbowych mają kierowanie pojazdem do 3,5 tony (np. przedstawiciele handlowi)?. Lekarze medycyny pracy oprócz ogólnie obowiązujących przepisów prawnych mają obowiązek przestrzegania w swojej pracy zaleceń upowszechnianych przez jednostki badawczo-rozwojowe. Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi w 2014 roku wydał zalecenie przeprowadzania testów sprawności psychoruchowej pracownikom kierującym samochodem służbowym kat. B. Testy powinny zawierać również badanie oceniające widzenie zmierzchowe i wrażliwość na olśnienie. Ponadto osoby kierujące pojazdem służbowym mają wykonywane badanie okulistyczne, neurologiczne oraz badanie poziomu glukozy we krwi.

W grupie “innych” czynników znajdziemy również pracę wymagającą stałego i długotrwałego wysiłku głosowego. Ten czynnik szkodliwy zdecydowanie występuje na stanowisku nauczyciela. Lekarz medycyny pracy zleca w takim przypadku badanie laryngologiczne.

Koniec formularza skierowania to okienko, w którym pracodawca powinien wpisać sumę czynników szkodliwych, jakie występują na danym stanowisku pracy. Niezbędny (a nierzadko pomijany) jest również podpis osoby upoważnionej przez pracodawcę do kierowania pracowników na badania profilaktyczne.

Dwa egzemplarze skierowania

Bardzo ważne jest, aby wydać pracownikowi skierowanie w dwóch egzemplarzach. Jeden otrzymuje lekarz medycyny pracy, drugi trafia do pracownika. To na podstawie tego dokumentu, w razie zmiany zatrudnienia, pracownik będzie mógł się posłużyć drukiem skierowania aby wskazać czynniki szkodliwe na poprzednim stanowisku pracy. Przypomnijmy, że w przypadku zmiany pracy na stanowisko, gdzie zagrożenia są tożsame – “nowy” pracodawca może uznać aktualne orzeczenie lekarskie (wystawione na poprzedniego pracodawcę) za wystarczające. Warto zaznaczyć, że przepis ten nie dotyczy pracowników wykonujących prace szczególnie niebezpieczne (np. na wysokości pow. 3m). Szczegóły można znaleźć w Ustawie z 7 listopada 2014 r. o ułatwianiu działalności gospodarczej.

Pamiętajmy, że lekarz medycyny pracy wykonujący badanie profilaktyczne pracownika kieruje się przepisami prawa i zaleceniami instytutów badawczych, ale przede wszystkim stanem zdrowia pacjenta, jego wiekiem i charakterystyką stanowiska pracy. Biorąc te czynniki pod uwagę, lekarz może zlecić pacjentowi wykonanie badań pomocniczych, jakie uzna za stosowne w danej sytuacji.

Dlatego w procesie sprawowania opieki profilaktycznej nad pracownikami nieoceniona jest rola pracodawcy, tudzież osoby przez niego wyznaczonej do wypełniania skierowania na badanie profilaktyczne. Na pewno pomocna w tym procesie jest rzetelnie sporządzona karta oceny ryzyka zawodowego, która z założenia powinna zawierać wszystkie czynniki szkodliwe występujące na danym stanowisku pracy. Z kolei rola lekarza medycyny pracy nie kończy się na wykonywaniu badań profilaktycznych pracowników. Powinien on znać środowisko pracy swoich pacjentów i doradzać pracodawcy jakie środki profilaktyczne podejmować aby skutecznie zapobiegać chorobom zawodowym czy wypadkom przy pracy.

Autor: Małgorzata Sulestrowska, główny specjalista ds. bhp w Promeda Sp. z o.o.

Konsultacja: lek. med. pracy Elżbieta Jasińska, kierownik NZOZ Promeda.

Śledźcie naszego bloga (również na Facebooku i Linkedin), gdzie poruszamy istotne kwestie związane z medycyną pracy i BHP. Oczywiście, daj nam znać jeśli masz temat, który powinniśmy Twoim zdaniem bliżej omówić.