Druk skierowania na badanie profilaktyczne pracownika wprowadzono w 2015 roku, załącznikiem do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.  Nadal przysparza sporo problemów pracodawcom. Niezastąpioną rolę w prawidłowym uzupełnieniu skierowania na badanie profilaktyczne pracownika odgrywa zarówno służba bhp, jak i kierownicy poszczególnych komórek organizacyjnych. Osoby te najlepiej znają charakterystykę stanowisk występujących w danym zakładzie pracy.

Niniejszy artykuł wyjaśnia, jak wypełnić druk skierowania na badanie profilaktyczne pracownika.

Dane podmiotu wypełniającego druk i rodzaju badania

W lewym górnym rogu pracodawca powinien zamieścić swoje dane (w formie pieczątki, bądź pisemnej). Na orzeczeniu wydanym przez lekarza medycyny pracy będzie widniała nazwa i adres pracodawcy, jaki widnieje na skierowaniu. Jest to szczególnie istotne w przypadku złożonej struktury organizacyjnej np. grupy spółek. Pamiętajmy, że wszystkie dokumenty pracownicze danej osoby powinny być spójne.

W prawym górnym rogu druku widnieje miejscowość i data wystawienia skierowania na badanie profilaktyczne pracownika. Lekarz na orzeczeniu wskazuje datę wystawienia skierowania, stąd uzupełnienie tego pola jest niezbędne. Przepisy nie określają terminu ważności skierowania na badanie profilaktyczne. Przyjmuje się, że skierowanie jest ważne nie dłużej niż 30 dni. W przypadku skierowania na badanie wstępne, takie założenie pozwala np. uniknąć nieporozumień w sytuacji, kiedy pracodawca zmieni zdanie co do pracownika i nie chce go już zatrudniać. Pamiętajmy, że pracodawca powinien odsunąć od wykonywania pracy pracownika, który uchyla się od wykonania badania profilaktycznego. Dotyczy to zarówno pracowników rozpoczynających pracę, jak i już zatrudnionych.

RODZAJ BADANIA MEDYCYNY PRACY

Niezwykle istotne jest określenie, na jakie badanie jest kierowany pracownik. Na formularzu do wyboru mamy jedną z trzech możliwości:
– badanie wstępne– wykonywane przed dopuszczeniem pracownika do pracy na danym stanowisku,

– badanie okresowe – wykonywane z upływem terminu ważności poprzedniego badania medycyny pracy,

– badanie kontrolne – wykonywane jeśli pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim pow. 30 dni.

Rodzaj badania wybieramy wykreślając niepotrzebne opcje.

Dane pracownika

Niestety, pracodawcom zdarza się wręczanie pracownikom opieczętowanych i podpisanych lecz niewypełnionych skierowań. Pamiętajmy, że przekazywanie komukolwiek dokumentów podpisanych in blanco może prowadzić do wielu nadużyć i nieporozumień. Dane pracownika powinny być zgodne ze stanem faktycznym i tym, co widnieje w dokumentacji pracowniczej.

Zgodnie z opisem na obowiązującym druku, podajemy imię i nazwisko pracownika. W drugiej linijce podajemy numer PESEL (upewnijmy się, że składa się on z 11 cyfr). W przypadku obcokrajowców, bądź innych osób nie posiadających numeru PESEL, pracodawca powinien wpisać numer i rodzaj dokumentu tożsamości (najczęściej numer paszportu) oraz datę urodzenia. Kolejna linijka skierowania powinna zawierać adres zamieszkania pracownika. W przypadku obcokrajowców należy wpisać adres, pod którym mieszkają w Polsce.

Określenie stanowiska pracy

Kolejna część formularza dotyczy stanowiska pracy. Zaczynamy od określenia, czy pracownik już pracuje na danym stanowisku (badanie okresowe lub kontrolne), czy podejmuje pracę (badanie wstępne). Następnie wpisujemy nazwę stanowiska pracy. Jeśli pracownik zajmuje dwa bądź więcej stanowiskach, wymieniamy je wszystkie na jednym skierowaniu (np. sekretarka, sprzedawca).

W punkcie „określenie stanowiska/stanowisk pracy” szczegółowo opisujemy zakres obowiązków wykonywanych przez pracownika na każdym z zajmowanych stanowisk. Uwzględniamy nie tylko rodzaj czynności ale i czas ich wykonywania (np. praca z komputerem powyżej połowy dobowego wymiaru czasu pracy, praca na wysokości – z doprecyzowaniem czy dot. np. wchodzenia na drabinę, czy pracy na turbinie wiatrowej).

Opis warunków pracy

Ta część skierowania przysparza pracodawcom najwięcej problemów. Zgodnie ze objaśnieniami do druku skierowania, powinna ona zostać wypełniona w oparciu o następujące przepisy:

Wymienione w skierowaniu grupy czynników szkodliwych są tożsame z tymi opisanymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst ujednolicony ogłoszony 01 marca 2023). To właśnie informacjami z tabeli zawierającej wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników kierują się lekarze medycyny pracy wykonując decydując o zakresie specjalistycznych badań dodatkowych. Kluczowe jest przekazanie lekarzowi jak najbardziej skrupulatnych informacji dotyczących stanowiska pracy. Celem niniejszego artykułu nie jest przepisanie ww. rozporządzenia, do którego każdy może zajrzeć. Warto zaznaczyć, co z punktu widzenia służby medycyny pracy jest najbardziej istotne. Pracodawcy niekiedy nie zdają sobie sprawy z ich wagi oraz wpływu na zakres badania profilaktycznego pracownika.

I Czynniki fizyczne

Hałas – jeśli na danym stanowisku pracy występuje hałas, pracodawca na skierowaniu powinien podać aktualne wyniki badań i pomiaru hałasu. Na tej podstawie lekarz zadecyduje, czy niezbędne będzie badanie otolaryngologiczne czy audiogram.

Drgania wibracyjne – długotrwałe narażenie na drgania może doprowadzić do choroby wibracyjnej. Stąd informacja o występowaniu drgań, z zaznaczeniem części ciała na jaką oddziaływają, jest istotna dla lekarza medycyny pracy. Stanowi ona podstawę do wykonania dodatkowych badań (np. próby oziębieniowej).

Promieniowanie jonizujące, elektromagnetyczne, optyczne (nadfioletowe, podczerwone, widzialne, laserowe) – jego występowanie sugeruje m.in. wykonanie badania okulistycznego, czy poziomu retikulocytów we krwi.

Obsługa monitora ekranowego – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, za pracownika obsługującego monitor ekranowy uznaje się osobę pracującą z monitorem co najmniej przez połowę dobowego czasu pracy. Przy założeniu zatrudnienia na pełen etat, zapis informujący o pracy z monitorem ekranowym pow. 4 godzin dziennie jest dla lekarza sygnałem o konieczności wykonania badania okulistycznego. Przypomnijmy również, że osobom, na których orzeczeniu lekarskim widnieje informacja o konieczności stosowania szkieł korekcyjnych przy pracy z monitorem ekranowym, przysługuje prawo do refundacji tych szkieł przez pracodawcę. Ponadto, długotrwała praca w pozycji siedzącej stanowi dla lekarza sygnał o możliwych dolegliwościach narządu ruchu czy kręgosłupa. Unikajmy lakonicznych zapisów na skierowaniu w stylu „praca z komputerem”. Dla lekarza najistotniejsza jest informacja jak długo w ciągu dnia dana osoba pracuje na stanowisku komputerowym.

mikroklimat zimny / gorący – na skierowaniu pracodawca powinien zawrzeć wyniki pomiaru mikroklimatu. Lekarz może zlecić badania dodatkowe oceniające układ krążenia pacjenta.

II Pyły przemysłowe

Pyły mają wpływ głównie na układ oddechowy. W skierowaniu na badanie profilaktyczne, pracodawca powinien wyszczególnić rodzaj pyłu występującego na danym stanowisku pracy wraz z informacją o aktualnych wynikach pomiarów środowiska pracy. Na tej podstawie lekarz zadecyduje np. o wykonaniu badania rtg klatki piersiowej, czy spirometrii.

III Czynniki toksyczne (chemiczne)

Pamiętajmy, że czynniki chemiczne występują nie tylko w przedsiębiorstwach branży chemicznej, ale także wielu innych, np.: budownictwie, przemyśle spożywczym, rolnictwie (np. pestycydy), firmach sprzątających, warsztatach i lakierniach samochodowych, laboratoriach, szpitalach, czy zakładach drukarskich. Stanowią one najliczniejszą grupę czynników szkodliwych opisanych we wskazówkach metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Wypełniając skierowanie na badanie profilaktyczne, pracodawca powinien wymienić substancje chemiczne, z jakimi pracownik ma do czynienia na danym stanowisku pracy. Jeśli wykonywane są pomiary środowiska pracy w tym zakresie – również należy wskazać ich wyniki na skierowaniu. Zależnie od rodzaju czynnika chemicznego oraz stopnia narażenia, lekarz może zlecić dodatkowe badania celujące.

IV Czynniki biologiczne

Ta grupa czynników szkodliwych występuje najczęściej w laboratoriach, lecznictwie, leśnictwie, rolnictwie, biotechnologii, gospodarce odpadami i ściekami, czy przy produkcji żywności. Zaliczamy tutaj możliwość kontaktu z wirusami, grzybami i innymi czynnikami biologicznymi (np. prątkami gruźlicy). Wpływ tych czynników na zdrowie może obejmować np. choroby na tle alergicznym, zakaźnym a nawet rakotwórczym. Zależnie od rodzaju czynnika i wyników pomiarów, lekarz może zlecić celowane badania dodatkowe. Najczęściej będą to próby wątrobowe, spirometria, rtg płuc itp.

V Inne czynniki

Na pierwszym miejscu wymienia się tutaj niekorzystne czynniki psychospołeczne. Dotyczą one szczególnie stanowisk kierowniczych. Osoby pracujące w stresujących warunkach, wymagających podejmowania szybkich i często trudnych decyzji, mogą zostać skierowane przez lekarza np. na badanie EKG, czy poziomu cholesterolu we krwi.

Przy pracach wymagających pełnej sprawności psychoruchowej zalecane jest m.in. wykonanie testów sprawności psychoruchowej (zwanych „psychotestami”, przeprowadzanymi w pracowni psychologicznej). Lista ww. stanowisk zawarta jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. Na wykazie w rozporządzeniu wymienieni są m.in. operatorzy żurawi czy kierowcy autobusów. Dlaczego zatem lekarze medycyny pracy kierują na badania psychologiczne również osoby, które w swoich obowiązkach służbowych mają kierowanie pojazdem do 3,5 tony (np. przedstawiciele handlowi)?. Lekarze medycyny pracy oprócz ogólnie obowiązujących przepisów prawnych mają obowiązek przestrzegania w swojej pracy zaleceń upowszechnianych przez jednostki badawczo-rozwojowe. Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi wydał zalecenie przeprowadzania testów sprawności psychoruchowej pracownikom kierującym samochodem służbowym kat. B. Badanie powinno obejmować widzenie zmierzchowe i wrażliwość na olśnienie. Ponadto osoby kierujące pojazdem służbowym mają zwykle wykonywane badanie okulistyczne, neurologiczne oraz badanie poziomu glukozy we krwi.

W grupie „innych” czynników znajdziemy również pracę wymagającą stałego i długotrwałego wysiłku głosowego. Ten czynnik szkodliwy zdecydowanie występuje na stanowisku nauczyciela. Lekarz medycyny pracy zleca w takim przypadku badanie laryngologiczne.

Koniec formularza skierowania to okienko, w którym pracodawca powinien wpisać sumę czynników szkodliwych, jakie występują na danym stanowisku pracy. Niezbędny (a nierzadko pomijany) jest również podpis osoby upoważnionej przez pracodawcę do kierowania pracowników na badania medycyny pracy.

TRZY egzemplarze skierowania

Bardzo ważne jest, aby wystawić skierowania na badanie medycyny pracy w trzech egzemplarzach, z których:

jeden – trafia do pracownika (na podstawie tego dokumentu, w razie zmiany zatrudnienia, pracownik będzie mógł się posłużyć drukiem skierowania aby wskazać czynniki szkodliwe na poprzednim stanowisku pracy),
drugi – otrzymuje lekarz wykonujący badanie medycyny pracy,
trzeci – powinien być przechowywany w teczce osobowej pracownika (część A).

Przypomnijmy, że w przypadku zmiany pracy na stanowisko, gdzie zagrożenia są tożsame – „nowy” pracodawca może uznać aktualne orzeczenie lekarskie (wystawione na poprzedniego pracodawcę) za wystarczające. Warto zaznaczyć, że przepis ten nie dotyczy pracowników wykonujących prace szczególnie niebezpieczne (np. prace na wysokości). Szczegóły można znaleźć w Ustawie z 7 listopada 2014 r. o ułatwianiu działalności gospodarczej. Z praktycznego punktu widzenia, aby ze 100% pewnością ocenić, że poprzednie orzeczenie zostało wydane w związku z zatrudnieniem na tożsamym stanowisku pracy, najlepiej mieć do dyspozycji nie tylko poprzednie orzeczenie lekarskie, ale również skierowanie na podstawie którego zostało wykonane.

PODSUMOWANIE

Pamiętajmy, że lekarz medycyny pracy wykonujący badanie profilaktyczne pracownika kieruje się przepisami prawa i zaleceniami instytutów badawczych. Równie istotny jest też stan zdrowia pacjenta, jego wiek oraz rodzaj wykonywanej pracy. Te czynniki decydują o zakresie zleconych przez lekarza badań pomocniczych.

Dlatego w procesie sprawowania opieki profilaktycznej nad pracownikami nieoceniona jest rola pracodawcy, bądź osób przez niego wyznaczonych do wypełniania skierowań. Na pewno pomocna jest rzetelnie sporządzona karta oceny ryzyka zawodowego. Dokument ten powinien zawierać wszystkie czynniki szkodliwe występujące na danym stanowisku pracy. Rola lekarza medycyny pracy nie kończy się na wykonywaniu badań profilaktycznych pracowników. Powinien on znać środowisko pracy swoich pacjentów i doradzać pracodawcy. Pomoże to określić środki profilaktyczne skutecznie obniżające ryzyko wystąpienia chorób zawodowych, czy wypadków przy pracy.

Autor: Małgorzata Sulestrowska, główny specjalista ds. bhp w Promeda Sp. z o.o.

Konsultacja: lek. med. pracy Elżbieta Jasińska, kierownik NZOZ Promeda.

Śledźcie naszego bloga (również na Facebooku i Linkedin), gdzie poruszamy istotne kwestie związane z medycyną pracy i BHP. Oczywiście, daj nam znać jeśli masz temat, który powinniśmy Twoim zdaniem bliżej omówić.